Witam!

Fragment o „pilnowaniu zwÂłok ukochanej“ to zupeÂłna bzdura. Setki, jak nie tysiÂące, lĂŞgowych bocianĂłw w Polsce kaÂżdorocznie traci swoich partnerĂłw i normalnie odlatuje do Afryki. DziĂŞki odczytom obrÂączek wiadomo, Âże czĂŞsto po stracie partnera bociany (jak i wszelkie inne ptaki) znajdujÂą nowego, czasami jeszcze w tym samym sezonie.

SkÂąd cytowany internauta wie, jakie sÂą powody decyzji zimujÂącego ptaka? WiĂŞkszoœÌ zimujÂących ptakĂłw to osobniki niesprawne – to wiemy na pewno.

RĂłwnÂą bzdurÂą jest gadanie o „swoim“ i „obcym“ gnieÂździe. DziĂŞki obrÂączkom wiemy, Âże ten sam bocian moÂże w kolejnych sezonach zajmowaĂŚ 3 gniazda (nawet 2 w jednym sezonie, znam taki przypadek: w jednym gniazdowaÂł, drugiego o parĂŞset metrĂłw dalej broniÂł przez innymi bocianami) i odlatywaĂŚ do Afryki.

Wspomniany doc. dr hab. Zygmunt GiÂżejewski nigdy nie zajmowaÂł siĂŞ bocianami, ani nawet ptakami, proszĂŞ sprawdziĂŚ np. na:
http://jay.up.poznan.pl/TBR/Z.Gizejewsk … 1.2009.pdf

„Obecnie zainteresowania Dr Zygmunta GiÂżejewskiego koncentrujÂą siĂŞ nad spermatogenezÂą niedÂźwiedzia /Ursus arctos/, Âłosia /Alces alces/, borsuka europejskiego /Meles meles/ i syberyjskiego /Meles leucurus/, ktĂłre bada On w zachodniej Tajdze w ramach wspó³pracy (2008-2011) zawartej pomiĂŞdzy IRZiBÂś PAN w Olsztynie a Instytutem BadaĂą ÂŁowieckich RAAS w Kirowie (Rosja).”

Có¿, jaka stacja, taka informacja...

Pozdrawiam
PaweÂł T. Dolata
PwG OTOP
www.pwg.otop.org.pl; www.bociany.ec.pl

piotrek94b napisał:

plastyka napisał:

8 lutego 2010 r.

informacja zamieszczona w TVN24.pl http://www.tvn24.pl/0,1642149,0,1,bocia … omosc.html

Pozdrawiam,
Romek

Bociania tragedia na Mazurach
PTAK WYTRZYMAÂŁ JUÂŻ 30-STOPNIOWE MROZY
Nie odleciaÂł jesieniÂą ze swoim stadem, bo jego partnerka zginĂŞÂła na drutach linii elektrycznych. W okolicy Rucianego-Nidy (woj. warmiĂąsko-mazurskie) bocian wytrzymaÂł nawet 30 stopniowe mrozy, by pilnowaĂŚ swej martwej partnerki. Ptakiem opiekujÂą siĂŞ okoliczni mieszkaĂący - informuje internauta, Janusz Monkiewicz, przesyÂłajÂąc na platformĂŞ Kontakt TVN24 fotografie - zapis bocianiej tragedii.
Co roku w sierpniu i wrzeœniu bociany stadami odlatuj¹ z Polski. Jednak ten z Rucianego-Nidy zosta³. "Desperacka decyzja dotycz¹ca pozostania na zimê w Polsce by³a spowodowana mi³oœci¹ do ukochanej, która zginê³a na drutach wysokiego napiêcia" - napisa³ pan Janusz, który przypomina jednoczeœnie, ¿e bociany s¹ gatunkiem monogamicznym. "On pozosta³ i pilnuje martwego partnera, swoj¹ mi³oœÌ. Piêkne w swoim tragizmie!" - dodaje.
 
Zaj¹³ cudze gniazdo
Pan Janusz przypuszcza ponadto, Âże powodem pozostania ptaka na okres zimy w Polsce, jest m.in. fakt, iÂż zamiast w swoim, bocian zamieszkaÂł w obcym gnieÂździe. Jest ono poÂłoÂżone najbliÂżej (okoÂło 200 m) linii energetycznych, na ktĂłrych zawisÂł martwy ptak. Tymczasem wÂłaÂściwe gniazdo tego bociana poÂłoÂżone jest kilkaset metrĂłw dalej, w kierunku Wejsun.
Co wiêcej, bocian nie szuka cieplejszego schronienia przed zimnem, tylko wci¹¿ pozostaje w gnieŸdzie, w którym wytrzyma³ ju¿ 30-stopniowe mrozy.
PomagajÂą mu przetrwaĂŚ zimĂŞ
Ludzi siĂŞ boi. "Sfruwa do karmienia, ale zachowuje bezpieczny dystans" - relacjonuje Janusz Monkiewicz. Obecnie bocianem zajmuje siĂŞ gospodarz z Onufryjewa k. Wejsun, Zygmunt Wysocki. Losem ptaka zainteresowaÂł siĂŞ rĂłwnieÂż doc. dr hab. Zygmunt GiÂżejewski, zoolog z WydziaÂłu Biologii Uniwerystetu WarmiĂąsko-Mazurskiego. "DziĂŞki Bogu, Âże istniejÂą ludzie, ktĂłrzy nie zatracili jeszcze uczucia empatii rĂłwnieÂż do zwierzÂąt" - komentuje pan Janusz.
Opieka nad bocianem, zwÂłaszcza zimÂą, wymaga dostarczenia mu okoÂło kilograma miĂŞsa w trzech porcjach w ciÂągu dnia.

Co bĂŞdzie dalej?
Do wiosny juÂż niedaleko. W marcu i kwietniu na Mazury znĂłw wrĂłcÂą bociany, ktĂłre pod koniec lata stamtÂąd odleciaÂły. WedÂług zwyczajĂłw, tego gatunku ptakĂłw, jeÂśli partner dÂługo nie wraca wiosnÂą do swojego gniazda, jego miejsce zajmuje inny. NajczĂŞÂściej do samca przylatuje obca samica na miejsce zeszÂłorocznej.

Na stronie Niemieckiego ZwiÂązku Ochrony Przyrody (NABU)  http://www.nabu.de , z ktĂłrej pochodzÂą m.in. wiadomoÂści o wĂŞdrĂłwce Gertrud, Helmuta i Hobora (wÂątek o wĂŞdrĂłwkach bocianĂłw http://www.bocianyzprzygodzic.pun.pl/vi … 218#p21218 ), ukazaÂła siĂŞ ciekawa informacja o przyczynach i skutkach zimowania bocianĂłw w Hiszpanii. Tekst jest po niemiecku, wiĂŞc podajĂŞ krĂłtkie streszczenie:

"Pierwotnie bociany bia³e wêdruj¹ce tras¹ zachodni¹ lecia³y przez Gibraltar do Afryki Zachodniej i zimowa³y na obszarze Sahelu miêdzy Senegalem a Czadem. Od lat 70-tych ubieg³ego wieku iloœÌ opadów znacznie zmala³a i zapanowa³a susza. Spowodowa³o to drastyczny wzrost œmiertelnoœci zimuj¹cych w Afryce bocianów, powoduj¹c spadek liczebnoœci populacji bocianów w Europie zachodniej. I tak w samej Hiszpanii liczebnoœÌ bocianów bia³ych spad³a z 14.503 par (1948) do 6.753 par (1984). Od koùca lat 80-tych zaczê³y siê pojawiaÌ coraz liczniejsze doniesienia o bocianach zimuj¹cych w Hiszpanii. W roku 2004 by³o ich ju¿ a¿ 31.229. Pokarm znajdowa³y one na wysypiskach œmieci lub na polach ry¿owych. Znacz¹co zmniejszy³o to œmiertelnoœÌ zimuj¹cych bocianów. Przyczyni³a siê do tego krótsza, a wiêc mniej niebezpieczna, wêdrówka na zimowisko a tak¿e praktycznie nieograniczone zasoby pokarmu na Pó³wyspie Iberyjskim. Przyczyny tego zjawiska nie s¹ jasne. CzêœÌ ekspertów uwa¿a, ¿e zapocz¹tkowa³y to bociany pochodz¹ce z hodowli, wypuszczane na wolnoœÌ w ramach ró¿nych projektów. Potwierdza³aby to ogromna iloœÌ wiadomoœci o ptakach obr¹czkowanych ¿eruj¹cych na wysypiskach. Niektórzy jednak uwa¿aj¹, ¿e jest to proces naturalny, spowodowany dostêpnoœci¹ stworzonego przez cz³owieka Ÿród³a pokarmu.
Zmiana strategii migracji jest istotnym czynnikiem, który spowodowa³ wyraŸny wzrost liczebnoœci par lêgowych bocianów bia³ych w Europie zachodniej. W Hiszpanii liczebnoœÌ wzros³a do 33.217 par w 2004 r. Równie¿ w po³udniowo-zachodnich Niemczech, Holandii, Szwajcarii i Francji nastêpuje wzrost liczebnoœci bocianów. Poniewa¿ droga powrotna jest znacznie krótsza wiêc bociany wracaj¹ do swych gniazd nawet w pocz¹tku marca. Czy nowa strategia migracji oka¿e siê optymalna poka¿e przysz³oœÌ, gdy zgodnie z wymogami UE wysypiska œmieci zostan¹ zamkniête i Ÿród³o pokarmu zniknie".

Najprawdopodobniej jest to bocian, ktĂłry zimowaÂł w Polsce. Niekoniecznie musiaÂł przebywaĂŚ na terenach na jakich pojawiÂł siĂŞ teraz - po prostu zmieniÂł miejsce.
KaÂżdego roku pojawiajÂą siĂŞ podobne info w mediach o "pierwszych bocianach" w lutym, co wynika najprawdopodobniej z tĂŞsknoty za wiosnÂą a co siĂŞ z tym wi¹¿e  - takÂże z tĂŞsknoty za bocianami.

Pozdrawiam
Eva Stets

stonka napisał:

Nie znalazÂłem odpowiedniego dziaÂłu do umieszczenia tematu wiĂŞc  napiszĂŞ tutaj...CzyÂżby wiosna  blisko?


http://www.nowiny24.pl/apps/pbcs.dll/ar … /950043715

Witam !

Pozwolê sobie tutaj na sprostowanie. Wspomniany wpis Paw³a jest cytatem postu, jaki znajduje siê na stronie poprzedniej. Tak wiêc nie Pan Pawe³ cytuje Pana wypowiedzi, ale (cytuj¹c poprzedni wpis) komentuje to, co zosta³o wczeœniej podane. Komentarz Paw³a (byÌ mo¿e zabrzmia³ ostro), ale jest w tym wypadku s³uszny i na pewno nie jest "popisywaniem siê swoimi wiadomoœciami", lecz wyjaœnieniem b³êdnie podanych w mediach informacji.

Pana wypowiedzi (nawet przy wspomnianej wyobraŸni) nie mo¿na porównaÌ do "historii starej chaty", tym bardziej, ¿e przedstawia je Pan - nie jako osobiste romantyczne przypuszczenia, ale jako fakty. Niestety te informacje zawieraj¹ zasadniczne b³êdy merytoryczne.
W informacjach przekazywanych na naszym forum preferujemy wÂłaÂśnie "szkielko i oko", a trzymajÂąc siĂŞ faktĂłw staramy siĂŞ przekazywaĂŚ prawdziwe informacje z Âżycia ptakĂłw, peÂłniÂąc tym samym rolĂŞ edukacyjnÂą - bardzo czĂŞsto wÂłaÂśnie z uÂśmiechem, pobÂłaÂżliwoÂściÂą i zrozumieniem dla naszych bliÂźnich.

Z drugiej strony - ja sama jako fotograf przyrody i ptaków dodam, ¿e tak przy fotografowaniu jak i publikacjach artyku³ów i foto, czy nawet "luŸnych" wypowiedziach mogê w wyobraŸni "ubraÌ" chatê w legendê, ale nie doda³abym wyobraŸni¹ nigdy "w³asnej historii" o jakimkolwiek ptaku. A w przypadku niepewnoœci lub niewiedzy o ptasich zwyczajach...po prostu stara³abym siê zasiêgn¹Ì w³aœciwych i fachowych informacji - starym zwyczajem, ¿e "kto pyta, nie b³¹dzi" (co nota bene nie raz stosowa³am, stosujê i stosowaÌ bêdê, czêsto w³aœnie dziêki pomocy i wiedzy Paw³a).

Eva Stets
Administrator prowadzÂący forum

omega1313 napisał:

Panie Pawle,
Cytuje Pan wyrwane z kontekstu moje wypowiedzi i popisuje siê swoimi wiadomoœciami na temat bocianów. W tym tylko ambaras, ¿e ja nie podchodzi³em do tego "naukowo" a jedynie by³y to moje luŸne przemyœlenia na temat serii zdjêÌ, które wykona³em. Kiedy fotografujê star¹ chatê to te¿ w myœlach mam jak¹œ wyduman¹ przeze mnie historiê i widzê oczami wyobraŸni ludzkie szczêœcie a i tragedie w tych budynkach zawarte. Czy to te¿ podlega³oby krytyce? Robi Pan z ig³y wid³y i ca³kowicie niepotrzebnie. Nie jest to rozprawa naukowa a jedynie luŸne dywagacje na temat zimuj¹cego bociana. Mo¿e ten bocian jest psychicznie chory i dlatego zosta³ w Onufryjewie? Mo¿e. Warto by³oby siêgn¹Ì do Norwida i przypomnieÌ sobie jego "³zy-meteoryty" i Mickiewicza "szkie³ko i oko". Czy zawsze jest Pan tak zasadniczy? Trochê uœmiechu i pob³a¿liwoœci dla bliŸniego - przecie¿ to nic nie kosztuje.
Pozdrawiam
Janusz Monkiewicz

Dodam jeszcze, Âże sÂą rĂłwnieÂż opinie ludzi zajmujÂących siĂŞ ptakami, podobne do mojej. PrzykÂładem tego jest wypowiedÂź na temat bociana z Onufryjewa pana Krzysztofa Molewskiego, na Âłamach Tygodnika Piskiego. CytujĂŞ:
"Zdaniem eksperta.
Krzysztof Molewski, ornitolog Polskiego Towarzystwa Ochrony PtakĂłw.
Przypadki ptasiej wiernoÂści nie sÂą rzadkoÂściÂą. Bardzo wierne sÂą gĂŞsi, Âżurawie. U bocianĂłw siĂŞ to raczej nie zdarza, choĂŚ jak wszĂŞdzie sÂą odstĂŞpstwa od reguÂły. Tak mogÂło byĂŚ w tym przypadku. SzczegĂłlnie, Âże wiĂŞÂź pomiĂŞdzy parÂą byÂła dodatkowo wzmocniona momentem odlotu. Ma to swoje potwierdzenie w badaniach nad bocianami."
Czy ta opinia nie potwierdza moich przypuszczeĂą?
Pozdrawiam
Janusz Monkiewicz

Ka¿dy z nas ma prawo do wyobraŸni, jednak¿e dobrze jest w takich wypadkach (tym bardziej je¿eli wypowiadamy siê publicznie) podkreœliÌ, ¿e to tylko nasza wyobraŸnia a nie przedstawiaÌ to jako teoriê rzeczywistoœci. Tym bardziej dobrze jest (w takich wypadkach), je¿eli ktoœ inny mo¿e to sprostowaÌ i wyjaœniÌ jak dana rzeczywistoœÌ wygl¹da (dzieje siê to z korzyœci¹ dla tych osób, którzy chc¹ siê czegoœ dowiedzieÌ).

"Co zaÂś tyczy fotografii"...zapraszam do dokÂładniejszego przeczytania mojego postu wyÂżej, w ktĂłrym kwestia tak "wyobraÂźni" jak i fotografii zostaÂła na tyle porzÂądkujÂąco wyjaÂśniona, Âże myÂślĂŞ, iÂż zrozumie jÂą kaÂżdy czytelnik.

Z mojej strony powiedziaÂłam juÂż wszystko jak najjaÂśniej mogÂłam powiedzieĂŚ i dla mnie ten temat jest zakoĂączony.

Eva Stets
Administrator forum

omega1313 napisał:

Pani Evo!
Zaczyna to wszystko sprowadzaĂŚ siĂŞ do absurdu. PrzecieÂż nie wypowiadaÂłem siĂŞ na temat bociana na naukowym forum, nie twierdziÂłem, Âże tak jest, co mniemam. To tylko moje domniemanie a wyobraÂźnia powinna towarzyszyĂŚ kaÂżdemu czÂłowiekowi. PrzecieÂż nie napisaÂłem nowego podrĂŞcznika na temat bocianiego Âżycia. O co miaÂłem pytaĂŚ ornitologĂłw? Czy moÂże byĂŚ zakochany bocian? Tak to sobie wyobraziÂłem - koniec i kropka.
Nie negujĂŞ wielkiej wiedzy na temat ptakĂłw pana PawÂła, wierzĂŞ Âże rĂłwnieÂż jest dobrym popularyzatorem tej wiedzy na szerszych forach. MoÂże i zgodnie ze szkieÂłkiem i okiem powiedziaÂłby o bezsensie doszukiwania siĂŞ miÂłosci u ptakĂłw, ale ja nadal pozostaÂłbym w tej swojej niewiedzy.
Co zaœ tyczy fotografowania przyrody to nikt rozs¹dny nie napisa³by pod zdjêciem bociana, ¿e jest to hipopotam, bo tak siê jemu zdawa³o. Przecie¿ to zupe³ny nonsens i Pani dygresja na temat podpisywania zdjêÌ przyrodniczych nie ma nic wspólnego z poruszonym tematem. Wyj¹tkiem by³oby zaœ podpisanie zdjêcia pary zwierz¹t tul¹cych sie do siebie jako zakochana para np. go³êbi. Czy by³oby w tym coœ nagannego? Na pewno nie!
Z wyrazami szacunku
Janusz Monkiewicz

Pozwolê sobie wtr¹ciÌ kilka s³ów do powy¿szej dyskusji.

Panie Januszu,

ZacznĂŞ od tego, Âże na naszym bocianim forum nie znajdzie Pan jednej osoby, ktĂłra byÂłaby obojĂŞtna wobec bocianiego (i w ogĂłle ptasiego) nieÂłatwego losu.

A juÂż szczegĂłlnie zapewniam Pana, Âże Pan PaweÂł Dolata jest ostatniÂą osobÂą, ktĂłrej naleÂżaÂłoby wskazywaĂŚ, czym powinien siĂŞ kierowaĂŚ w swej spoÂłecznej pracy na rzecz ochrony przyrody. Przez poÂłowĂŞ swego Âżycia udowadniaÂł i udowadnia nadal, Âże idee romantyczne opiewane przez wspomnianych przez Pana wieszczĂłw nie sÂą mu obce, co wiĂŞcej - jak sÂądzĂŞ - sÂą wÂłaÂśnie punktem wyjÂścia w Jego poÂżytecznych dziaÂłaniach dla dobra bocianĂłw (i innych ptakĂłw). Ale przyzna Pan, Âże samo „czucie i wiara” na nic siĂŞ zdadzÂą, jeÂśli nie wspomoÂże ich „mĂŞdrca szkieÂłko i oko”, a takÂże „praca u podstaw”, a wiĂŞc edukacja i konkretne, oparte na wiedzy i doÂświadczeniu dziaÂłania.

PotrafiĂŞ zrozumieĂŚ, Âże poniosÂła Pana wyobraÂźnia (niejednego z nas czasem ponosi).

Doskonale rozumiem jednak irytacjĂŞ Pana PawÂła w reakcji na PaĂąskÂą interpretacjĂŞ zdarzeĂą w Onufryjewie zrelacjonowanych na znanym portalu telewizyjnym, czytanym przecieÂż przez rzesze „niezorientowanych w przedmiocie” internautĂłw. Podobne relacje mogÂą czasem przynieœÌ wiĂŞcej (niezamierzonej) szkody niÂż poÂżytku dla naszych wspĂłlnych obiektĂłw sympatii, empatii i troski. I w takich sytuacjach Pan PaweÂł bywa "zasadniczy" - chodzi mu o dobro ptakĂłw, nie o odczucia ich wiĂŞkszych lub mniejszych sympatykĂłw. I powaÂżniejsza szkoda dzieje siĂŞ, gdy tego rodzaju (nad)interpretacja (nie news o faktach) pojawia siĂŞ w ogĂłlnie dostĂŞpnych mediach, a nie na przykÂład na naukowym forum, gdzie zostaÂłaby natychmiast zweryfikowana przez znawcĂłw tematu.

Bardzo proszĂŞ wiĂŞc, by sprĂłbowaÂł Pan nie obraÂżaĂŚ siĂŞ, tylko przemyÂśleĂŚ jeszcze raz ca³¹ tĂŞ historiĂŞ, a takÂże argumenty jakie padÂły i zachĂŞcam do poszerzania wraz z nami – uczestnikami tego forum – wiedzy o bocianim Âżyciu, zachowaniach i losach tych ptakĂłw. Ale takÂże o zagroÂżeniach dla przetrwania tego gatunku, jakie niesie z sobÂą rozwĂłj cywilizacji – a to juÂż zupeÂłnie nie jest romantyczne (rokrocznie dziesiÂątki tysiĂŞcy tych i wielu innych ptakĂłw ponoszÂą bezsensownÂą ÂśmierĂŚ wÂłaÂśnie na niezabezpieczonych liniach energetycznych). ByĂŚ moÂże, jeÂśli coraz wiĂŞkszy odsetek ludzi zacznie uzyskiwaĂŚ rzetelnÂą wiedzĂŞ na ten temat, pojawi siĂŞ nadzieja na znalezienie sposobĂłw na powstrzymanie dramatycznego spadku populacji bocianĂłw w naszym kraju.

Pozdrawiam serdecznie

Lucyna C.

Na stronie http://wadowice24.pl/na-luzie/ciekawost … e-wadowice znalazÂłam informacjĂŞ o bocianie, ktĂłry juÂż drugÂą zimĂŞ spĂŞdza w Wadowicach. PisaÂłam o nim w ubiegÂłym roku http://bocianyzprzygodzic.pun.pl/viewto … 966#p11966

Bocian czĂŞsto nocuje na kominie sklepu. Jest dokarmiany przez mieszkaĂącĂłw miasta.
Mieszkam niedaleko Wadowic, postaram siĂŞ wiĂŞc sfotografowaĂŚ tego boĂŚka i wstawiĂŚ informacje na jego temat w wÂątku "Jesienne i zimowe obserwacje bocianĂłw w Polsce".

I to teÂż najprawdopodobniej jest jakiÂś bociek, ktĂłry zimowaÂł w Polsce. Aby nie dublowaĂŚ odpowiedzi - podobnie napisaÂłam w dniu 12 lutego kilka postĂłw wyÂżej, cytujÂąc post "stonka".

Pozdrawiam i aby do wiosny
Eva

mamajka napisał:

15.02.10  WÂłaÂśnie przeczytaÂłam :

http://www.rmf24.pl/foto/tylko-w-rmf24/ … iId,150842

NawiÂązujÂąc jeszcze do informacji o "pierwszych bocianach" chciaÂłbym zwrĂłciĂŚ uwagĂŞ, Âże spoÂśrĂłd wyposaÂżonych w nadajniki bocianĂłw wszystkie jeszcze pozostajÂą w Afryce. Na powrĂłt do swych gniazd potrzebujÂą, w zaleÂżnoÂści od warunkĂłw, ok. 5 tygodni. Nie ma wiĂŞc moÂżliwoÂści, aby jakikolwiek bocian mĂłgÂł juÂż wrĂłciĂŚ z zimowiska, zwÂłaszcza biorÂąc pod uwagĂŞ warunki pogodowe w Europie jakie od wielu tygodni panujÂą i ktĂłre po prostu uniemoÂżliwiajÂą lot bocianom, o czym wspominaÂł juÂż PaweÂł Dolata.

ZresztÂą bociany nie wĂŞdrujÂą pojedynczo lecz w duÂżych stadach i ich powrĂłt byÂłby zauwaÂżalny. Sprawa wyglÂąda moim zdaniem tak, Âże te same bociany widziane jeszcze miesiÂąc temu przedstawione byÂłyby przez "media" jako zimujÂące, a teraz, bliÂżej wiosny, "awansowaÂły" i staÂły siĂŞ "pierwszymi". Ale tak jest z mediami. Tu gdzie liczy siĂŞ sensacja, news, nie ma miejsca na kompetencjĂŞ, na rozsÂądek. Szkoda tylko, Âże tego typu nieodpowiedzialne dziaÂłania przynoszÂą szkodĂŞ tym, ktĂłrzy biorÂąc to za dobrÂą monetĂŞ (no bo skoro w gazecie napisali... ) budujÂą swĂłj poglÂąd na sprawĂŞ. No ale po to jest teÂż m.in. nasze forum, aby poszerzaĂŚ wiedzĂŞ i wyjaÂśniaĂŚ ewentualne wÂątpliwoÂści